Di Malaysia bahasa Melayu
telah dinobatkan sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, dan bahasa penghantar
ilmu sejak kemerdekaan pada tahun 1957. Kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa
kebangsaan dan bahasa rasmi diwartakan dalam Perlembagaan Persekutuan, sementara
kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi secara khusus diwartakan dalam
Akta Bahasa Kebangsaan 1967 dan sebagai bahasa penghantar ilmu pula diwartakan
dalam Akta Pendidikan 1961 dan kemudian dalam Akta Pendidikan 1996. Kedudukan
yang diberikan kepada bahasa Melayu itu bukanlah tanpa alasan yang munasabah,
bahkan berkaitan erat dengan proses pembinaan negara Malaysia sebagai “negara
baharu”, iaitu negara yang baru lepas daripada penjajahan kuasa asing. Proses
pembinaan negara yang dimaksudkan itu ialah proses pewujudan negara bangsa yang
berasaskan jati diri setempat dan perpaduan rakyat berbilang kaum. Dalam
konteks ini, bahasa Melayu dijadikan unsur pembinaan jati diri rakyat Malaysia
dan juga sebagai unsur perpaduan semua kaum.
Sesuai dengan kedudukan dan
peranannya sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, dan bahasa penghantar ilmu,
bahasa Melayu di jadikan mata pelajaran wajib, terutama di peringkat
persekolahan. Di peringkat pengajian tinggi pula, kebanyakan universiti mempunyai
dasar mewajibkan pelajar mengambil kursus bahasa Melayu, khususnya bahasa
Melayu akademik dan lulus sebagai syarat untuk dikurniai ijazah. Bahkan
Universiti Islam Antarabangsa Malaysia yang tidak tertakluk kepada Akta
Universiti dan Kolej Universiti pun turut mewajibkan pelajar (termasuk pelajar
dari negara luar) mengambil pakej kursus bahasa Melayu dalam dua semester, dan
pelajar warga negara Malaysia diwajibkan lulus untuk pengijazahan.
Dalam bab ini, saya ingin
menarik perhatian khalayak kepada perkembangan pendidikan bahasa Melayu sebagai
mata pelajaran teras dalam sistem pendidikan di Malaysia, khususnya di
peringkat sekolah. Perkembangan tersebut akan saya per-talikan dengan peralihan
paradigma tentang konsep dan pelaksanaan pendidikan bahasa Melayu, yang dapat
dilihat sebagai perkembangan pendidikan bahasa Melayu dari zaman tradisi ke
zaman reformasi. Untuk memenuhi tujuan itu, kertas kerja ini dibahagi secara
kronologis sebagai yang berikut:
1. Pendidikan bahasa Melayu
pada zaman awal.
2. Pendidikan bahasa Melayu
pada zaman penjajahan Inggeris.
3. Pendidikan bahasa Melayu
sesudah merdeka: Era prareformasi pendidikan.
4. Pendidikan bahasa Melayu
sesudah merdeka: Era reformasi pendidikan.
Pendidikan Bahasa Melayu
pada Zaman Awal
Periodisasi perkembangan
bahasa Melayu lazimnya dibahagi kepada tahap bahasa Melayu purba, bahasa Melayu
kuno, bahasa Melayu klasik, bahasa Melayu peralihan, dan bahasa Melayu baharu.
Tahap yang pertama diandaikan wujud sejak tahun 2,500 sebelum Masihi, tetapi
tidak ada bukti-bukti sejarah tentang bentuk atau strukturnya. Tahap kedua
dianggarkan bermula pada abad ke-7 Masihi apabila ditemukan batu-batu bersurat
atau inskripsi seperti di Kedukan Bukit dan di Talang Tuwo, Palembang, di Kota
Kapur, Pulau Bangka, dan di Karang Brahi, Jambi (Nik Safiah Karim et al. 1995).
Tahap ketiga bermula pada sekitar abad ke-12 Masihi, serentak dengan kedatangan
Islam yang disebut oleh Profesor Syed Muhammad Naquib al-Attas dalam beberapa
banyak tulisannya (lihat misalnya 1969, 1972, dan 1978) sebagai tahap
pembentukan sifat bahasa Melayu yang baharu, yang seterusnya diwarisi dalam
zaman-zaman selanjutnya.1 Tahap keempat yang menunjukkan peralihan daripada
gaya bahasa Melayu klasik kepada gaya bahasa Melayu kini ialah zaman yang
diwakili oleh Abdullah Munsyi dan Raja Ali Haji pada abad ke-19. Tahap sesudah
itu dikategorikan sebagai tahap bahasa Melayu baharu. Walau bagaimanapun
periodisasi seumpama itu tidaklah mutlak, dengan pengertian bahawa berlaku
kesinambungan yang jelas antara periode-periode tertentu, terutama antara
bahasa Melayu klasik dengan bahasa Melayu baharu daripada segi sistem dan
rumus-rumus bahasanya (Awang Sariyan, 1984).
Sebagaimana sukarnya
memperincikan sejarah bahasa Melayu pada zaman awal oleh sebab ketiadaan
bukti-bukti sejarah, maka demikianlah sukarnya memperkatakan pendidikan bahasa
Melayu pada zaman awal. Hanya dapat diduga bahawa pada zaman kegemilangan
Sriwijaya sebagai kuasa kelautan pada abad ke-7 hingga abad ke-13 dengan bahasa
Melayu menjadi lingua franca dan bahasa pentadbiran kerajaan, bahasa Melayu
pasti dipelajari oleh saudagar dari pelbagai daerah dan oleh anak negeri yang
takluk kepada Sriwijaya, iaitu Sumatera, Jawa, Semenanjung Tanah Melayu, Tanah
Genting Kera, dan Sri Lanka (Nik Safiah Karim et al.,1995). Namun demikian
tidak dapat dipastikan wujudnya institusi pendidikan bahasa Melayu secara
formal. Penguasaan bahasa itu mungkin terlaksana melalui interaksi sosial
sehari-hari.
Demikian juga halnya dengan
era bahasa Melayu klasik. Pada zaman itu bahasa Melayu mencapai tahap kesuburan
yang cukup tinggi apabila bahasa Melayu bukan sahaja digunakan untuk
memancarkan nilai-nilai estetika melalui karya kesusasteraan, bahkan mula
menjadi wahana ilmu dan pemikiran saintifik. Pada zaman itulah terhasilnya karya-karya
falsafah (khususnya ilmu kalam dan tasawuf), fiqah, dan undang-undang Islam, di
sisi ilmu dalam bidang lain seperti perubatan dan persenjataan. Prof. al-Attas
(1988), berdasarkan kajiannya menyimpulkan bahawa manuskrip atau teks Melayu
yang tertua setakat yang dapat dikesan sehingga kini ialah terjemahan ‘Aqaid
al-Nasafi yang bertarikh 1590 Masihi. Manuskrip tersebut berisi pembicaraan
mengenai akidah, suatu cabang yang paling asas dan penting dalam konteks
hierarki ilmu menurut perspektif Islam.
Dengan terhasilnya
karya-karya ilmiah yang teracu dalam wacana yang utuh dan canggih, dapat diduga
bahawa bahasa Melayu ketika itu telah mencapai tahap “bahasa tinggi” atau
“bahasa terbina” (elaborated code menurut istilah Bernstein, 1968), iaitu
bahasa yang telah memiliki ciri kompleks, dengan susunan yang teratur dan rapi,
serta memerlukan pengalaman budaya yang tinggi. Kayanya bahasa Melayu dengan
khazanah ilmu yang tinggi tarafnya itu, terutama pembicaraan metafizik,
meyakinkan kita bahawa para karyawan pada zaman itu memiliki penguasaan bahasa
yang tinggi, dan sekaligus meyakinkan kita berlangsungnya proses pendidikan
bahasa yang baik pada waktu itu. Bagaimanapun sekali lagi tidak ada bukti
sejarah yang dapat mengesahkan hal itu. Namun suatu hal yang pasti ialah bahawa
pendidikan bahasa Melayu, meskipun tidak berlangsung secara formal dalam bentuk
pengajarannya sebagai suatu mata pelajaran atau kursus ketika itu, secara tidak
langsung diperkukuh melalui pengajian keagamaan yang memang menjadi suatu institusi
sosial dalam masyarakat Melayu sejak abad ke-15 (Malaysia Kita, 1991:769).
Sesuai dengan penyuburan
bahasa Melayu sebagai sarana dakwah Islam, bahasa Melayu menjadi bahasa
penghantar kuliah atau pengajian keagamaan di surau dan di masjid, dan kemudian
di institusi pendidikan yang lebih formal, iaitu sistem pondok.2 Dalam sistem
itu sebenarnya telah berlangsung gagasan yang kini disebut Bahasa Melayu
Merentas Kurikulum (BMMK), iaitu penggunaan bahasa Melayu sebagai sarana ilmu
dan pendidikan. Namun belum ada pengajaran dan pemelajaran bahasa Melayu
sebagai suatu mata pelajaran.
Gambaran bagaimana
pendidikan bahasa Melayu sebagai suatu mata pelajaran tidak berlaku dalam
masyarakat Melayu tradisional sehingga abad ke-19 dilaporkan oleh Abdullah
Munsyi (1882) melalui penjelasan Lebai Abdul Razak, seorang guru Qur’an di
Melaka kepada Stamford Raffles mengenai situasi pendidikan masyarakat Melayu:
“Orang empunya anak-anak ini menyuruh ajarkan Qur’an dahulu. Maka kalau sudah
ia dapat Qur’an kemudian boleh belajar bahasa Melayu. Begitulah adat sahaya
semuanya. Dan lagi tiada adat di negeri ini orang taruh tempat belajar bahasa
Melayu.”
Dengan nada sesal dan sinis
Abdullah (1882) berkata pula, “Adalah suatu hairan lagi tercengang aku sebab
melihat dan memikirkan hal orang Melayu ini belum sedar akan dirinya, dia
tinggal dalam bodohnya itu oleh sebab ia tiada mahu belajar bahasanya sendiri
dan tiada mahu menaruh tempat belajar bahasanya, maka mustahil pada akal adakah
orang yang tiada belajar itu boleh menjadi pandai dengan sendirinya. Bukankah
segala bangsa di dunia ini masing-masing ada belajar bahasanya?”
Pendidikan Bahasa Melayu
pada Zaman Penjajahan Inggeris
Perbincangan mengenai
pendidikan bahasa Melayu dalam zaman penjajahan Inggeris tidak dapat dipisahkan
daripada perbincangan mengenai pertumbuhan dan perkembangan sekolah Melayu,
iaitu sekolah vernakular yang direncanakan Inggeris untuk pendidikan anak-anak
Melayu.3 Menurut Awang Had Salleh (1980:2), sejarah sekolah Melayu bermula pada
tahun 1821 apabila penyelaras Penang Free School memulakan bahagian bahasa
setempat (bahasa Melayu) di Gelugor, Pulau Pinang (lihat juga Chelliah, 1947).
Kemudian dua buah sekolah Melayu dibuka di Singapura pada tahun 1856, sebuah di
Teluk Belanga dan sebuah lagi di Kampung Gelam. Di Melaka terdapat sembilan
buah sekolah Melayu yang dibuka antara 1858 dan tahun 1903 (Awang Had Salleh,
1980 berdasarkan Report of a Committee Appointed to Enquire into the System of
Vernacular in the Colony, No. 4, Straits Settlements, 22 Februari 1894).
Pada tahun 1872 apabila
kerajaan Negeri-negeri Selat 4 mendirikan Jabatan Pendidikan di bawah pimpinan
A.M. Skinner yang memegang jawatan Nazir sekolah, pertumbuhan sekolah Melayu di
Negeri-negeri Selat kian pesat, dengan 16 buah sekolah yang menampung 596 orang
murid. Satu dekad kemudian jumlah sekolah Melayu meningkat kepada 85 buah
dengan pendaftaran 2,230 orang murid. Kemudian satu dekad sesudah itu (tahun
1892), telah ada 189 buah sekolah Melayu dengan 7,218 orang murid yang
berdaftar. Pada tahun itu, dianggarkan 84% kanak-kanak lelaki Melayu yang
sepatutnya menerima pendidikan telah berdaftar (Awang Had Salleh, 1980:4).
Sekolah untuk murid perempuan pula mula dibuka pada tahun 1885, tetapi
jumlahnya pada tahun 1892 hanya 8.5% daripada sekolah lelaki dan jumlah
muridnya pula hanya 11% daripada jumlah murid lelaki.
Di Negeri-negeri Melayu
Bersekutu (Perak, Selangor, Negeri Sembilan, dan Pahang), Perak merupakan
negeri yang pertama mendirikan sekolah Melayu (pada tahun 1884), sebuah di
Kuala Kangsar dan sebuah lagi di Batu Gajah. Selangor pula mempunyai enam buah
sekolah Melayu pada tahun 1886. Apabila jawatan Nazir Sekolah Persekutuan
diadakan pada tahun 1898, telah terdiri 103 buah sekolah Melayu di Perak (9
buah daripadanya sekolah perempuan), 25 buah di Negeri Sembilan, dan 6 buah di
Pahang. Satu dekad kemudian, iaitu pada tahun 1907, telah terdapat 232 buah
sekolah Melayu untuk murid lelaki dan 34 buah sekolah Melayu untuk murid
perempuan (Awang Had Salleh, 1980:5).
Pertumbuhan sekolah Melayu
di Negeri-negeri Melayu Tak Bersekutu (Kedah, Kelantan, Terengganu, Johor, dan
Perlis) adalah yang paling lewat. Di Kedah, sekolah Melayu yang pertama
didirikan pada tahun 1897. Kelantan mempunyai sekolah Melayu yang pertama pada
tahun 1903. Terengganu pula tidak mempunyai sekolah Melayu sebelum tahun 1915.
Perlis pula mempunyai 5 buah sekolah Melayu pada tahun 1913. Johor yang
mendapat manfaat daripada hubungan baik dengan Singapura mencapai kemajuan yang
ke hadapan berbanding dengan Negeri-negeri Melayu Tak Bersekutu yang lain. Pada
tahun 1913, sementara Kedah mempunyai 34 buah sekolah Melayu, Perlis 5,
Kelantan 8, dan Terengganu O, Johor telah sedia memiliki 56 buah sekolah
Melayu.
Sekolah Melayu didirikan
untuk memberikan pendidikan asas selama enam tahun kepada anak-anak Melayu
dalam bahasa ibundanya, tetapi kemudian tempoh itu disingkatkan menjadi empat
tahun sahaja pada tahun 1885. Hal ini selaras dengan tujuan penjajah Inggeris
yang merencanakan pendidikan untuk anak-anak Melayu sekadar menghapuskan buta
huruf setakat yang minimum sahaja (Cheeseman, 1984 seperti yang dipetik oleh
Awang Had Salleh, 1980: 10). Dasar Inggeris mengenai pendidikan Melayu
dinyatakan secara rasmi, antaranya sebagai yang berikut:“....memberikan
pelajaran permulaan yang membolehkan seorang kampung menyimpan
peringatan-peringatan mudah dan dengan demikian melindungkan dia daripada
penipu-penipu yang tidak bertimbang rasa….” (Annual Departmental Reports,S.S.
1903) “Pendidikan setempat (vernakular) mengajar budak-budak Melayu membaca dan
menulis Melayu, Ilmu Kira-kira, Ilmu Alam, dan Rumi. Pelajaran sebanyak ini
akan menjadikan mereka berperaturan, taat, dan bersih, dan sesuai untuk menjadi
mata-mata, peon, kerani-kerani kastam, pekerja Jabatan Hutan, dan penyelia
lombong. Setakat itu baguslah.” (Minit Residen British Negeri Sembilan kepada
Residen Jeneral bertarikh 14 Jun 1898)
Implikasi dasar tersebut
terhadap pendidikan bahasa Melayu ialah bahawa bahasa Melayu diajarkan
semata-mata sebagai prasyarat untuk memungkinkan anak-anak Melayu menjalani
kehidupan yang cukup sederhana apabila dewasa. Soal menjadikan bahasa Melayu
sebagai bahasa ilmu, bahasa pemikiran, dan bahasa tamadun tidak wujud sama
sekali, apatah lagi dengan pengehadan penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa
penghantar pendidikan di peringkat sekolah rendah sahaja. Inggeris tidak pernah
merancang menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa penghantar di peringkat
sekolah menengah.
Nasib pendidikan Melayu dan
sekali gus nasib bahasa Melayu di tangan penjajah Inggeris tampak cerah sedikit
apabila kerajaan Inggeris membentuk Jawatankuasa Barnes (mengambil sempena nama
pengerusinya L.J. Barnes, Pengarah Latihan Kemasyarakatan, Universiti Oxford,
London) pada tahun 1951 yang mengakui pentingnya bahasa Melayu dalam pembinaan
sistem pendidikan yang bersifat kebangsaan, di sisi terus mempertahankan taraf
bahasa Inggeris. Laporan Barnes sedikit banyak mendukung falsafah menjadikan
bahasa Melayu sebagai landasan perpaduan melalui pendidikan. Bagaimanapun
peranan bahasa Melayu tetap terbatas di peringkat sekolah rendah dan apabila ke
sekolah menengah murid-murid akan melalui sistem pendidikan yang berbahasa
penghantar bahasa Inggeris (Asmah Haji Omar, 1984: 18 dan Mohd. Salleh Lebar,
1988: 45-47).
Usul Laporan Barnes agar
hanya ada dua aliran sekolah rendah, iaitu aliran Melayu dan aliran Inggeris
sahaja mendapat tentangan kaum Cina dan India sehingga batallah usul itu.
Kerajaan Inggeris pada tahun 1951 membentuk Jawatankuasa Fenn-Wu yang mengkaji
kepentingan pendidikan kaum Cina. Sebuah jawatankuasa khas dibentuk sesudah itu
untuk menyelaraskan usul-usul Laporan Barnes dan Laporan Fenn-Wu. Antara usul
jawatankuasa khas itu termasuklah:
1. Penubuhan dua jenis
aliran persekolahan, iaitu aliran bahasa Melayu dan aliran bahasa Inggeris.
2. Kemudahan pengajaran
bahasa Cina dan Tamil jika ada permintaan sekurang-kurangnya daripada 15 orang
murid dalam kelas.
3. Bahasa Inggeris menjadi
mata pelajaran wajib di sekolah.
Usul-usul itu diluluskan
oleh Majlis Perundang-undangan Persekutuan pada bulan September 1951 dan
dijadikan Ordinan Pelajaran 1952. Ordinan itu menetapkan Sekolah Kebangsaan
sebagai corak sistem persekolahan, dengan bahasa Cina dan bahasa Tamil sebagai
bahasa ketiga tetapi tidak merupakan sebahagian sistem persekolahan kebangsaan.
Usul-usul itu bagaimanapun tidak terlaksana kerana kekurangan biaya, kekurangan
guru terlatih, dan bantahan masyarakat Cina dan Tamil. Kerajaan sekali lagi
membentuk jawatankuasa khas dan salah satu keputusannya ialah “penggunaan dua
bahasa secara beransur-ansur di sekolah Melayu dan penggunaan tiga bahasa di
sekolah Cina dan di sekolah Tamil supaya akhirnya dapat diserapkan ke dalam
sistem persekolahan kebangsaan. Sehingga tahun 1956 ternyata bahawa ketetapan
tersebut tidak terlaksana juga (Mohd. Salleh Lebar, 1988:50).
Menjelang kemerdekaan pada
tahun 1957, Malaysia diberi taraf kerajaan sendiri pada tahun 1955. Dengan
kesedaran bahawa bidang pendidikan merupakan sarana yang paling berkesan dalam
upaya pembinaan bangsa dan negara, maka dibentuklah jawatankuasa pendidikan
pada bulan September 1955. Jawatankuasa ini menyerahkan laporannya dalam bulan
April 1956 dan Majlis Perundang-undangan menerima usul-usulnya sebagai asas
Ordinan Pelajaran 1957. Laporan jawatan-kuasa tersebut dikenal sebagai Penyata
Razak atau Laporan Razak 1956, iaitu mengambil sempena nama pengerusinya Dato’
Abdul Razak bin Hussein yang menjadi Menteri Pelajaran pertama. Perincian
Laporan Razak, khususnya yang berkaitan dengan pendidikan bahasa Melayu dan
falsafahnya, akan dibincangkan dalam bahagian selanjutnya, iaitu zaman
kemerdekaan prareformasi pendidikan.
Pendidikan Bahasa Melayu
Sesudah Merdeka: Prareformasi Pendidikan
Usul penting Laporan Razak
yang berkaitan secara langsung dengan pendidikan bahasa Melayu ialah rencana
membentuk suatu sistem pendidikan kebangsaan yang dapat memupuk perpaduan rakyat
pelbagai keturunan dengan bahasa Melayu menjadi salah satu asasnya. Menurut
Penyata Jawatankuasa Pelajaran 1956 (Laporan Razak), tujuan pendidikan
kebangsaan ialah: “...menyatukan budak-budak daripada semua bangsa di dalam
negeri dengan memakai satu peraturan pelajaran yang meliputi semua bangsa
dengan menggunakan bahasa kebangsaan sebagai bahasa penghantar yang besar,
walaupun perkara ini tiada dapat dilaksanakan dengan serta-merta melainkan
hendaklah diperbuat dengan beransur.” (Perenggan 12)
Khusus mengenai taraf bahasa
Melayu dalam sistem pendidikan kebangsaan, Laporan Razak mengusulkan:
1. “...bahasa Melayu,
mestilah dipelajarkan di dalam semua sekolah” dan “...dijadikan satu syarat
pertolongan yang diberi oleh kerajaan di dalam semua sekolah”. (Perenggan 18)
2. “...bahasa Melayu
dijadikan satu pelajaran yang mustahak untuk mendapat Sijil Rendah (Lower
Certificate) dan Sijil Pelajaran Kebangsaan (National Certificate of
Education)....” (Perenggan 22 (b))
3. “Dalam sekolah-sekolah
menengah yang demikian ini (Sekolah Menengah Jenis Kebangsaan - P.), kami
cadang-kan bahawa bahasa Melayu dan Inggeris wajib diajar.” (Perenggan 71)
Antara kesan langsung
Laporan Razak yang berkaitan dengan sistem persekolahan ialah wujudnya dua
jenis sekolah, iaitu Sekolah Umum yang berbahasa penghantar bahasa Melayu dan
Sekolah Jenis Umum yang terdiri daripada sekolah Inggeris, sekolah Cina, dan
sekolah Tamil. Semua sekolah mewajibkan pengajaran bahasa Melayu dan bahasa
Inggeris. Nasib sekolah menengah Melayu terumbang-ambing dengan purata sebuah
sekolah sahaja di setiap negeri. (Mohd. Salleh Lebar, 1988:57)
Suatu hal dalam Laporan
Razak yang dianggap lemah dalam konteks pembinaan negara ialah pengekalan
sekolah pelbagai aliran yang bebas menggunakan bahasa penghantar masing-masing
dan hal ini tidak selaras dengan cita-cita kerajaan menjadikan bahasa kebangsaan
untuk maksud perpaduan rakyat. Rasa tidak puas hati orang Melayu pada amnya
menyebabkan kerajaan Malaysia (ketika itu Persekutuan Tanah Melayu) yang telah
mencapai kemerdekaan pada tahun 1957 membentuk Jawatankuasa Penyemak Pelajaran
pada tahun 1960 untuk meneliti kekurangan dalam Laporan Razak 1956 dan Ordinan
Pelajaran 1957. Dengan mengambil sempena nama pengerusinya Dato’ Abdul Rahman
Talib yang menjadi Menteri Pelajaran ketika itu, dikenal orang jawatankuasa
tersebut sebagai Jawatan-kuasa Rahman Talib dan Laporan Jawatankuasa Penyemak
Pelajaran itu dikenal pula sebagai Laporan Rahman Talib.
Jika Laporan Razak
mengasaskan idealisme menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa penghantar utama
pada suatu waktu yang tidak ditetapkan, selaras dengan penekanan terhadap
kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan negara (Perlembagaan
Persekutuan, Perkara 152), maka Laporan Rahman Talib menggariskan langkah untuk
merealisasikan idealisme tersebut. Antara usulnya yang berkaitan dengan hal
tersebut termasuklah:
1. Menukar bahasa penghantar
Inggeris di peringkat sekolah rendah dengan bahasa Melayu.
2. Peperiksaan umum
peringkat sekolah menengah dijalankan dalam bahasa rasmi negara sahaja, iaitu
bahasa Melayu.
Usul-usul Laporan Rahman
Talib diperundang-undangkan melalui Akta Pendidikan 1961 yang menjadi kerangka
rujukan bagi pelaksanaan sistem pendidikan negara sehingga digantikan dengan
Akta Pendidikan 1996. Antara tindak lanjut daripada usul Laporan Rahman Talib
yang berhubungan dengan soal dasar tersebut termasuklah:
1. Peperiksaan naik
tingkatan bagi sekolah menengah Cina dimansuhkan pada tahun 1961 dan
Peperiksaan Sijil Akhir Sekolah Menengah Cina dimansuhkan juga pada tahun 1963
2. Setiap calon diwajibkan
lulus dalam Bahasa Kebangsaan bagi peperiksaan masuk sekolah menengah.
3. Kelulusan dalam Bahasa
Kebangsaan wajib bagi Peperiksaan Sijil Rendah Pelajaran sejak tahun 1962.
4. Langkah-langkah
dilaksanakan untuk menambah bilangan guru terlatih sekolah menengah kebangsaan
dan guru khas Bahasa Kebangsaan untuk sekolah menengah jenis kebangsaan.
5. Pembukaan sekolah
menengah kebangsaan dipesatkan di seluruh negara (Abu Bakar Zahari, 1980: 80 -
81).
Dapat dirumuskan daripada
perbincangan di atas bahawa dalam sistem pendidikan sesudah kemerdekaan, sudah
mula terbina falsafah yang mendasari pendidikan bahasa Melayu di negara ini,
iaitu “bahasa Melayu sebagai asas perpaduan rakyat berbilang keturunan, atau
dengan konsep yang lebih luas lagi bahasa Melayu sebagai salah satu asas
pembinaan negara”. Dengan perkataan lain, di sisi faktor-faktor lain seperti
ke-budayaan, ekonomi, politik, undang-undang, dan sebagainya, faktor bahasa
kebangsaan menjadi faktor penting dalam rangka pembinaan sebuah negara baharu.
Peranan bahasa di sisi
peranan sektor-sektor lain dalam proses pembinaan negara tergambar pada Rajah
1. Dalam konteks negara Malaysia, rencana pembinaan negara melalui setiap
sektor penting (ekonomi, pendidikan, kebudayaan, bahasa, dan yang lain)
dilaksanakan melalui penggubalan dasar-dasar negara bagi setiap sektor itu.
Bagi sektor ekonomi, misalnya, digubal Dasar Ekonomi Baharu dan kemudian Dasar
Pembangunan Nasional yang
bertujuan menyusun semula keseimbangan ekonomi rakyat bagi semua keturunan.
Dengan wujudnya keseimbangan dalam pemilikan kekayaan negara dan keadaan
sosioekonomi, dijangka terbentuk perpaduan rakyat apabila terhakis rasa cemburu
antara kaum. Demikian juga melalui sektor kebudayaan, digubal Dasar Kebudayaan
Kebangsaan pada tahun 1971 dalam rangka membentuk keperibadian atau jati diri
bangsa Malaysia.
Sektor bahasa ternyata
menyumbang dalam pembinaan negara melalui penggubalan Dasar Bahasa Kebangsaan
yang meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, dan
bahasa penghantar pendidikan. Sebagai bahasa kebangsaan, bahasa Melayu menjadi
lambang kewujudan suatu bangsa dan menjadi bahasa perpaduan rakyat. Sebagai
bahasa rasmi, bahasa Melayu menjadi wasilah pembangunan negara apabila
berperanan sebagai sarana komunikasi pentadbiran dan pengurusan dalam pelbagai
urusan rasmi. Sebagai bahasa penghantar ilmu dan pendidikan pula, bahasa Melayu
menjadi sarana pemerolehan dan pengembangan ilmu di kalangan masyarakat, suatu
syarat tegaknya sesuatu tamadun. Peranan bahasa dalam pembinaan negara dibantu
pula oleh sektor pendidikan yang secara langsung merealisasikan Dasar Bahasa
Kebangsaan.
No comments:
Post a Comment